کد مطلب:18954 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

آيا اسماء خدا توقيفي است؟

نامهاي خداوند متعال، حاكي از اوصاف او است، و همانگونه كه اوصافش بينهايت است، نامهاي او نيز نامتناهي است. ولي از روايات بسياري استفاده ميشود كه هيچكس حق ندارد، نامي را بر خدا بنهد و او را به وصفي توصيف كند، مگر آنچه در كتاب و سنت (قرآن و احاديث معتبر) وارد شده است، و اين به خاطر همان است كه بسياري از نامها و اوصاف، آميخته با مفاهيمي است كه از نقائص مخلوقات و محدوديت آنها خبر ميدهد، و اطلاق اين نامها بر خداوند ما را از معرفت او دور ميسازد و در پرتگاه شرك و تشبيه ميافكند.



و لذا مشهور در ميان دانشمندان اين است كه «اسماء الله توقيفي است» يعني اطلاق نامي بر او منوط به اجازه شرع است، لذا اجازه نميدهند نامهائي همچون، «عاقل» ، «فقيه» ، «طبيب» ، «سخي» بر خداوند اطلاق گردد، چون در آيات و روايات معتبر به آن اشارهاي نشده. (تفسير فخر رازي جلد 15 صفحه 70)



مرحوم «طبرسي» مفسر عاليقدر اسلامي در ذيل آيه 180 سوره اعراف وَ لِلّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْني ... ميگويد «اين آيه دلالت بر اين دارد كه جائز نيست ما خدا را به نامي بخوانيم جز نامهائي كه او بر خودش نهاده». (مجمع البيان 4/ 503)



و لذا مرحوم علامه مجلسي ميگويد به خداوند «سخي» گفته نميشود (اما «جواد» گفته ميشود) چرا كه اصل سخاوت به معني نرمي است، و اين واژه از اين نظر به افراد با سخاوت گفته ميشود كه به هنگام عرض حوائج نرمش نشان ميدهند (و نرمش و خشونت درباره خداوند مفهومي ندارد، بلكه او صفات مخلوقات است). (بحارالانوار 4/ 206.)



ولي مرحوم علاّمه طباطبائي در «الميزان» معتقد است كه دليلي بر توقيفي بودن اسماء الله از نظر آيات قرآن و فن تفسير نداريم، و آيه 180 سوره اعراف نيز دلالتي بر اين معني ندارد، هرچند از نظر فقهي در آن توقف كرده و ارجاع به فقه داده، و در پايان ميافزايد «احتياط در دين اقتضا ميكند كه در نامگذاري خداوند تنها به نامهائي قناعت شود كه از طريق قرآن و سنت به ما رسيده، ولي اگر منظور مجرّد توصيف و اطلاق كردن لفظي باشد بدون نامگذاري كار آن سهل است.» (تفسير الميزان 8/ 375 ذيل آيه 180 اعراف.)



اما مرحوم «كليني» در جلد اول كافي در باب «النهي عن الصفه بغير ما وصف به نفسه تعالي» روايات متعددي نقل كرده كه از آنها استفاده ميشود كه اسماء خداوند توقيفي است.



از جمله در حديثي از امام موسي بن جعفر (ع) نقل ميكند كه فرمود «اِنَّ اللهَ اَعْلي وَ اَجَلَْ وَ اَعْظَمَ مِنَ اَنْ يُبْلَغَ كُنْهُ صِفَتِهِ، فِصِفُوْهُ بِما وَصَفَ بِهِ نَفْسَهُ وَ كُفُّوا عَمّا سِوي ذلِكَ» [خداوند بالاتر و برتر و بزرگتر از آن است كه به كنه صفتش برسند، پس او را تنها به صفاتي توصيف كنيد كه خودش خويشتن را توصيف كرده و از غير آن خودداري كنيد.] (اصول كافي 1/ 102، باب النهي عن الصّفه حديث 6)



و نيز در حديث ديگري از امام ابوالحسن (ع) نقل ميكند كه در جواب سؤال «مفضّل» دربارة بعضي از صفات خداوند، فرمود «لا تُجاوِزْ ما في الْقُرآنَ» [از آنچه در قرآن آمده است فراتر نرو] (اصول كافي 1/102)



و نيز در حديثي از امام صادق (ع) آمده است كه براي يكي از يارانش چنين نوشت «فَاعْلَمْ ـ رَحِمَكَ اللهُ ـ اَنَّ الْمَذْهَبَ الصَّحيحَ في التَّوْحِيْدِ ما نَزَلَ بِهِ الْقُرآنُ مِنْ صِفاتِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَانْفِ عَنِ اللهِ تَعالّي اَلْبُطْلانَ وَ التَّشْبِيْهَ، فَلا نَفْيَ وَ لا تَشْبِيهَ، هُو اللهُ الثّابِتُ الْمَوْجُوْدُ تَعالَي اللهُ عَمّا يَصِفُه الْواصِفُوْنَ وَ لا تَعْدُوا الْقُرآنَ فَتَصِلوُّا بَعْدَ الْبَيانِ» (اصول كافي 1/351)



[بدان، خداوند تو را رحمت كند كه مذهب صحيح در توحيد، همان صفاتي است كه در قرآن براي خداوند متعال آمده است، بنابراين از خداوند بطلان و تشبيه را نفي كن، نه تعطيل صفات صحيح است و نه تشبيه، او خداوند ثابت موجود است، و بالاتر از توصيف و اصفان است، و از قرآن تجاوز نكنيد كه گمراه خواهيد شد، بعد از اتمام حجت.]



با توجه به اين روايات و مانند آن، انتخاب نامهائي براي خداوند غير از آنچه در كتاب و سنت آمده است مشكل به نظر ميرسد، بخصوص اينكه استفاده از اصل برائت براي اثبات مجاز بودن اطلاق نامهاي ديگر بر خداوند نيز خالي از اشكال نيست، پس احتياط در آن است غير از اوصاف و نامهائي كه در شرع ثابت شده ، از نام و وصف ديگري استفاده نشود.

---

پيام قرآن ج 4


حضرت آيت الله مكارم شيرازي و ساير همكاران